ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තර වල වාසය කරන ‘වනාන්තරයේ අධිපතියා’ ලෙස විරුදාවලිය ලත් ශ්‍රී ලාංකික දිවියා යනු දිවියාගේ පිළිගත් උප විශේෂ නවයෙන් එකක් වේ. Panthera pardus kotiya යන විද්‍යාත්මක නාමයෙන් හදුන්වනු ලබන මෙම උප විශේෂය ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික වේ. ශ්‍රී ලංකාවේ කොටින්ගේ ගහනය අඩුවීම හේතුවෙන් 2007 දී IUCN රතු ලැයිස්තුව මගින් මෙම කොටි වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බවට ලැයිස්තුගත කර ඇත. 2021 දී, වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් වනජීවී සහ ස්වභාව ආරක්ෂණ සංගමය (WNPS) සමඟ සහයෝගයෙන් සෑම වසරකම අගෝස්තු 1 වන දින ශ්‍රී ලාංකික කොටියන්ගේ දිනය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.
එය මෙම සුවිශේෂී සත්වයා සැමරීමට අත්‍යවශ්‍ය බව පෙන්වා දෙමින් මෙම විශේෂය මුහුණ දෙන අඛණ්ඩ තර්ජන පිළිබඳව දැනුවත් කරමින් ඒවාට පිළියම් සොයාගැනීමට දිරිමත් කිරීමක් වනු ඇත.
ශ්‍රී ලාංකික කොටියා යනු ශක්තිමත් විශාල බළලෙකු වන අතර, සැහැල්ලු දිගටි සිරුරක් හිමි දිවියන්ගේ උරහිස් උස සෙන්ටිමීටර 45-80 ක් වන අතර වලිගය ශරීර දිගින් අඩකට වඩා දිගු වේ. ඔවුන්ට ශක්තිමත් මාංශ පේශි උරහිස් ඇති අතර එය විශිෂ්ට ගස් නැගීමේ හැකියාවට සහාය වේ. මෙම විශේෂය ලිංගිකව ද්විරූපී වන අතර, පිරිමින් ගැහැණු සතුන්ට වඩා අවම වශයෙන් 30% ක් විශාල වන අතර පළල් හිසක් ඇත. මෙම උප විශේෂය ලෝකයේ විශාලතම දිවියන් අතර සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් සිංහයන් හෝ කොටියන් වැනි අනෙකුත් විශාල විලෝපිකයන් නොමැති වීම නිසා එය ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම විලෝපිකයා වීමට ඉඩ සලසයි. ඔවුන්ගේ සමේ වර්ණය ලා දුඹුරු සිට රන්වන් දුඹුරු දක්වා විහිදෙන අතර කළු ලප වලින් වැසී ඇත. අවාසනාවකට මෙන්, එම ආකර්ෂණිය සමට ඉහළ ඉල්ලුමක් පවතින බැවින් කොටියන් දඩයම් කිරීම ඔවුන්ගේ පැවැත්මට ඇති විශාලතම තර්ජනයකි. විශේෂයෙන් තෙත් සහ කඳුකර කලාපවල දුර්ලභ කළු (melanistic) දිවියන් ද නිරීක්ෂණය කර ඇත.
වනාන්තර සහ වනජීවී සංරක්ෂණ භාරයේ (WWCT) පර්යේෂකයින් ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ කොටියන්ගේ ජනගහනය අතීත ඇස්තමේන්තු මත පදනම්ව 1,000 ක් පමණ බවයි. කොටියන් ඉතා අනුවර්තනය විය හැකි සතෙක් වන අතර විවිධ ස්ථාන වලට අනුවර්තනය වීමට සහ වාසය කිරීමට හැකියාව ඇත. ශ්‍රී ලාංකික කොටියන්ටද බොහෝ වාසස්ථානවල ජීවත් වීමට හැකියාව ඇති අතර ඔවුන් බොහෝ විට වියළි කලාපයේ, සදාහරිත වනාන්තරවල, ලඳු කැලෑවල, වැසි වනාන්තර සහ තෙත් කලාප අතරමැදි වනාන්තරවල දක්නට ලැබේ.
වියළි කලාපීය ජාතික වනෝද්‍යාන වන යාල සහ විල්පත්තු කොටියන්ගේ ගහනය සඳහා විශේෂයෙන් ප්‍රසිද්ධ වන අතර ඒවායේ විවෘත තෘණ බිම් සහ විවිධ පරිසර පද්ධති හේතුවෙන් කොටියන් දැකීමට පහසු අවස්ථාවන් ලබා දෙයි. කොටියන් නැරඹීම සඳහා හොඳම ස්ථානය යාල ජාතික වනෝද්‍යානය වන අතර එය ලෝකයේ වැඩිම වාර්තාගත කොටියන් ඝනත්වයක් ඇති ප්‍රදේශයද වේ. තෙත් කලාපයේ, කොටියන් ප්‍රධාන වශයෙන් සිංහරාජ වැසි වනාන්තර රක්ෂිතයේ සහ අවට ප්‍රදේශවල වාසය කරයි. මධ්‍යම කඳුකරයේ හෝර්ටන් තැන්න ජාතික වනෝද්‍යානය සහ නකල්ස් කඳුවැටිය ආශ්‍රිත ප්‍රදේශ වල මෙම කොටියන් දක්නට ලබෙන අතර කඳුකර කොටියන් ලෙස සාමන්‍ය ව්‍යවහාරයේ හැඳින්වෙන්නේ මොවුන්ය. මෙම ආරක්ෂිත ප්‍රදේශවලින් පිටත ශ්‍රී ලාංකික කොටියන්ට දිවයින පුරා ව්‍යාප්තියක් ඇති අතර කුඩා වනාන්තර කොටස් සහ රට පුරා වෙනත් සුදුසු වාසස්ථානවල එනම්, කෘෂිකාර්මික හා වතු ඉඩම්වලට මායිම්ව ඇති සමහර ප්‍රදේශ වලද සොයාගත හැකිය.
ඔවුන් ප්‍රධාන වශයෙන් රාත්‍රී දඩයම්කරුවන් වන අතර, මී හරකුන් තරම් විශාල ගොදුරු පවා ඉලක්ක කරන විශිෂ්ට දඩයම්කරුවන් වේ. අනෙකුත් කොටි උප විශේෂ මෙන් නොව, ශ්‍රී ලංකා කොටියන් සතුන් මරා ගස්වලට රැගෙන යන්නේ කලාතුරකින් බව නිරික්ෂනය වී ඇත. මෙයට හේතුව ඔවුන්ගේ ගොදුර සොරකම් කිරීමට උත්සාහ කළ හැකි අනෙකුත් විශාල විලෝපිකයන් මේ වනාන්තර වල නොමැති වීමයි.
පාරිසරික වැදගත්කම නොසලකා ශ්‍රී ලංකාවේ කොටියන් තවමත් භයානක මරණයන්ට මුහුණ දෙමින් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් 2010 සිට කොටියන්ගේ මරණ 100කට වඩා වාර්තා වී ඇත. ඉන් බොහොමයක් ගම්වැසියන් විසින් භූමිය කොල්ලකෑමට ඇටවූ උගුල් නිසා සිදුවිය. බොහෝ විට වල් ඌරන් හෝ මුවන් සඳහා අටවන ලද මෙම උගුල්, නොදැනුවත්වම නමුත් මාරාන්තික ලෙස කොටියන් අල්ලා ගන්නා අතර, එමඟින් අතිමහත් දුක් වේදනා විඳිමින් ඔවුන් බොහෝවිට මන්දගාමී මරණයක් කරා ලංවේ.
2001 සිට 2020 දක්වා සිදු කරන ලද දිගුකාලීන සමීක්ෂණයකින් සිදුවීම් 125 ක් තුළ දිවියන්ගේ මරණ 145 ක් වාර්තා විය. විශේෂයෙන්, පශ්චාත් ගැටුම් වසරවල (2010–2020) වාර්ෂික දිවි මරණවල සැලකිය යුතු වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණු අතර එය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට 8.5 ක් පමණ වී ඇත. නමුත් සිවිල් ගැටුම් කාලය තුළ එම අගය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට 3.6 ක් පමණ වූ අතර, අනුපාතය සැලකූ විට අර්ධයකටත් වඩා අඩුවේ.
2018 සහ 2024 අතර මධ්‍යම කඳුකරයේ, කොටියන්ගේ මරණ 54 ක් වාර්තා වී ඇත. මෙයින් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් මිනිස් ක්‍රියා නිසා ද, 13% ක් ස්වාභාවික හේතූන් නිසා ද, නොදන්නා සම්භවයක් ඇති ඒවා 20%ක් ද ඒ අතර විය. මිනිස් ක්‍රියා නිසා සිදුවන මරණවලින් 80% ට වැඩි අතිමහත් බහුතරයක් උගුල් නිසා සිදු වූ අතර, කුඩා සංඛ්‍යාවක් විෂ වීම, වෙඩි තැබීම් හෝ වාහන ගැටීම් නිසා ඇති වී ඇත. හම්, නියපොතු සහ දත් වැනි ශරීර කොටස් සඳහා දඩයම් කිරීමේ සිද්ධීන් ද තහවුරු වී ඇති අතර, ඒවා බොහෝ විට මිථ්‍යාවන් සහ නීති විරෝධී වනජීවී වෙළඳාම මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ.
විවිධ කලාප හරහා දිවියන්ගේ මරණයට වඩාත් ප්‍රචලිත හේතුව කම්බි උගුල් භාවිතය වන අතර එය කඳුකර ප්‍රදේශවල මරණ වලින් 77-80% ක් පමණ වේ. මෙම උගුල් සෑම විටම දිවියන් ඉලක්ක කර නොගත්තත්, මිනිසුන්ගේ නොසැලකිලිමත් ස්වභාවය නිසා ඒවා වනජීවීන්ට ඇති භයානකම තර්ජනයක් බවට පත්වී ඇත. වනජීවී සංවිධාන, දේශීය ප්‍රජාවන් සමඟ සමීපව කටයුතු කරමින් දිවියන්ට ඔරොත්තු දෙන පාරිසරික පද්ධති ගැන දැනුවත් කිරීමේ වැඩසටහන් මෙහෙයවීමෙන් මිනිස්-දිවි ගැටුම් සාර්ථකව අඩු කරන නිසා ශ්‍රී ලංකාවේ දිවියන් කෙරෙහි බලාපොරොත්තුවක් වර්ධනය වෙමින් පවතී.
අද ජාතික ශ්‍රී ලාංකික කොටියන් දිනය සනිටුහන් කරන විට, එය සැමට සංරක්ෂණ ක්‍රියාමාර්ග සඳහා කැඳවීමකි. සංරක්ෂණ කටයුතු සඳහා සහාය වීම, පරිසර හිතකාමී සංචාරක ව්‍යාපාරය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ දැනුවත්භාවය පැතිරවීම අත්‍යවශ්‍ය පියවර වේ. ශ්‍රී ලාංකික කොටියන් අනාගතය අපගේ සාමූහික කැපවීම මත රඳා පවතී අතරම කොටියන් නොමැති ශ්‍රී ලංකාවක් ස්වභාවික සුන්දරත්වය, සමතුලිතතාවය සහ අනන්‍යතාවයෙන් බෙහෙවින් අඩු වනු ඇත.
ආශ්‍රිත කියවීම්:
[1] Fernando, B. V. P., Karawita, H., Jayapali, U., Pinidiya, M. A., & Wijesinghe, C. G. (2025). Understanding the Rising Threat to Sri Lankan Leopards in Central Hills; A Causation Analysis. Proceedings of International Forestry and Environment Symposium, 29. https://doi.org/10.31357/fesympo.v29.8048
[2] Rodrigo, M. (2025, May 5). Kumana, a historic national park in eastern Sri Lanka, emerges as leopard stronghold. Mongabay Environmental News. https://news.mongabay.com/2025/05/kumana-a-historic-national-park-in-eastern-sri-lanka-emerges-as-leopard-stronghold/
[3] Rodrigo, P., Anawarathna, C., Weerasinghe, H., Kumara, A., Gunathilake, C., Sigera, S., Wishmith, P., Mendis, V., Dhananjani, T., Dissanayaka, W., Samaranayaka, D., Jayasekara, D., & Mahaulpatha, D. (2025). Occupancy, population density, and activity patterns of endangered Sri Lankan leopard (Panthera pardus kotiya) in Kumana National Park, Sri Lanka. Journal of Asia-Pacific Biodiversity. https://doi.org/10.1016/j.japb.2025.01.008
[4] Saving the Leopard from Slipping into Extinction. (2023, August 1). Groundviews. https://groundviews.org/2023/08/01/saving-the-leopard-from-slipping-into-extinction/
[5] Sri Lankan Leopard | Mammals in Sri Lanka | Dilmah Conservation. (n.d.). Www.dilmahconservation.org. https://www.dilmahconservation.org/about-animals/mammals--f9925cffabdd604dfab150bbcb49f2a8/srilankanleopard--d8dbbf72a303e551afe0fd6c44d31a6f.html
[6] Uduman, A., Hagerman, S., Kroc, E., Watson, A., Kittle, A., & Burton, A. C. (2021). Attitudes towards the Sri Lankan leopard Panthera pardus kotiya in two rural communities. Oryx, 1–9. https://doi.org/10.1017/s0030605321000247
LLLF Media Team
සමිතා අබයනායක