දිය යට ලෝකය යනු මිනිසාට තවමත් සම්පූර්ණයෙන් ගවේෂණය කිරීමට නොහැකි වූ අතිශය විස්මිත සහ සංකීර්ණ පරිසර පද්ධතියකි. පෘථිවි පෘෂ්ඨයෙන් 70% කට වැඩි ප්‍රමාණයක් ජලයෙන් වැසී ඇති අතර, මෙම විශාල ප්‍රදේශය මිලියන ගණනක් වූ සත්ව හා ශාක විශේෂවලට නිවහනක් සපයයි. මෙම දිය යට ජීවීන් අපගේ පෘථිවියේ සමස්ත පරිසර පද්ධතියේ සමතුලිතතාවය පවත්වා ගැනීමට අත්‍යවශ්‍ය කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.
දිය යට ජීවීන්ගේ විවිධත්වය
සාගරය මතුපිට සිට ගැඹුරුම අගාධයන් දක්වා විවිධ කලාපවලට බෙදී ඇති අතර, මෙම එක් එක් කලාපය එහිම සුවිශේෂී වූ ජීවී විශේෂ සමූහයකට වාසස්ථානය සපයයි. කොරල්පර, සාගරයේ වැසි වනාන්තර ලෙස සැලකෙන අතර, ඒවා කුඩා මාළුන්ගේ සිට විශාල මෝරුන් දක්වා වූ විවිධ ජීවීන්ට වාසස්ථාන, ආහාර සහ ආරක්ෂාව සපයයි. ලොව පුරා විසිරී ඇති කොරල්පර බිලියන ගණනක් ජීවීන්ට තෝතැන්නක් වන අතර, ධීවර කර්මාන්තයට සහ සංචාරක ව්‍යාපාරයට ද විශාල දායකත්වයක් සපයයි.
ගැඹුරු සාගරය, හිරු එළිය නොමැති, අධික පීඩනයක් සහිත සහ ඉතා අඩු උෂ්ණත්වයක් සහිත අන්ත පරිසරයක් වුවද, විස්මිත ජීවී විශේෂ රැසකට නිවහනක් වේ. ජෛව දීප්තිය සහිත මාළුන්, යෝධ දැල්ලන් සහ වෙනත් අද්භූත ජීවීන් මෙම අඳුරු ගැඹුරු කලාපවල ජීවත් වෙති. ඔවුන්ගේ පැවැත්ම සඳහා අවශ්‍ය ශක්තිය ලබා ගැනීම සඳහා ඔවුන් තාප රසායනික සංස්ලේෂණය (chemosynthesis) වැනි සුවිශේෂී ක්‍රමවේදයන්ට අනුවර්තනය වී ඇත.
වත්මන් අභියෝග සහ තර්ජන
අවාසනාවකට මෙන්, මෙම විස්මිත දිය යට ලෝකය වර්තමානයේ විවිධ මානව ක්‍රියාකාරකම් නිසා දැඩි තර්ජනයකට ලක්ව ඇත. සාගර දූෂණය ඉන් ප්‍රධානතම ගැටලුවකි. එක්සත් ජාතීන්ගේ පරිසර වැඩසටහන (UNEP) අනුව, සෑම වසරකම ප්ලාස්ටික් ටොන් මිලියන 11ක් පමණ සාගරයට එකතු වේ. 2040 වන විට මෙම ප්‍රමාණය වසරකට ටොන් මිලියන 29ක් දක්වා ඉහළ යා හැකි බවට පුරෝකථනය කර ඇත. ප්ලාස්ටික්, කාර්මික අපද්‍රව්‍ය සහ කෘෂිකාර්මික රසායනික ද්‍රව්‍ය සාගරයට මුදා හැරීමෙන් සාගර ජීවීන්ගේ සෞඛ්‍යයට හා පරිසර පද්ධතියට බරපතළ හානි සිදු වේ. ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය නිසා සාගර ජීවීන් හුස්ම හිරවීමෙන් මිය යාම හෝ ඒවා ආහාරයට ගැනීමෙන් අභ්‍යන්තර හානි සිදු වීම සුලභ සිදුවීම් වී ඇත.
දේශගුණික විපර්යාස ද සාගර පරිසරයට දැඩි බලපෑමක් එල්ල කරයි. ජාතික සාගර හා වායුගෝලීය පරිපාලනය (NOAA) වාර්තා කරන පරිදි, 2023 වසර සාගර ඉතිහාසයේ වාර්තා වූ උණුසුම්ම වසර විය. සාගර ජලයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සහ සාගර ජලයේ ආම්ලිකතාවය වැඩි වීම (ocean acidification) නිසා කොරල්පර විරංජනය වීම (coral bleaching) සහ සාගර ජීවීන්ගේ කටු සහ අස්ථි පද්ධති ගොඩනැගීමේ හැකියාව අඩපණ වීම වැනි තත්වයන් ඇති වේ. විශේෂයෙන්, ගෝලීය වශයෙන් කොරල්පරවලින් 50% කට වැඩි ප්‍රමාණයක් දැනටමත් විනාශ වී ඇති අතර, තවත් 90% ක් 2050 වන විට විනාශ විය හැකි බවට අනතුරු අඟවා ඇත. මෙය සමස්ත සාගර ජීව විවිධත්වයටම සෘජු තර්ජනයකි.
අධික ලෙස මසුන් ඇල්ලීම ද තවත් බරපතළ ගැටලුවකි. එක්සත් ජාතීන්ගේ ආහාර හා කෘෂිකර්ම සංවිධානය (FAO) පවසන පරිදි, ලොව පුරා මත්ස්‍ය තොගවලින් 35% කට වැඩි ප්‍රමාණයක් දැනටමත් ජීව විද්‍යාත්මකව අසාධාරණ මට්ටමේ මසුන් ඇල්ලීමට ලක්ව ඇත. අවිධිමත් සහ අධික ලෙස මසුන් ඇල්ලීම නිසා ඇතැම් මත්ස්‍ය විශේෂවල ගහනය ශීඝ්‍රයෙන් අඩුවී ඇත. මෙලෙස මත්ස්‍ය සම්පත ක්ෂය වීම, සාගර පරිසර පද්ධතියේ සමතුලිතතාවයට බලපාන අතර, ධීවර කර්මාන්තයේ අනාගතයට ද තර්ජනයක් එල්ල කරයි.
සංරක්ෂණයේ වැදගත්කම
දිය යට ජීවිතය සහ සාගර පරිසර පද්ධතිය ආරක්ෂා කිරීම අප සැමගේ වගකීමකි. සාගර දූෂණය අවම කිරීම සඳහා ප්ලාස්ටික් භාවිතය අඩු කිරීම, නිසි අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය සහ කාර්මික අපද්‍රව්‍ය පාලනය කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. දේශගුණික විපර්යාසයන්ට මුහුණ දීම සඳහා හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩු කිරීම, පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභවයන් භාවිතයට ගැනීම සහ ස්වාභාවික පරිසර පද්ධති ආරක්ෂා කිරීම වැදගත් වේ.
තිරසාර ධීවර කර්මාන්ත භාවිතයන් ප්‍රවර්ධනය කිරීම, මසුන් ඇල්ලීම සඳහා නීති රීති පැනවීම සහ නීති විරෝධී ධීවර ක්‍රියාකාරකම් පාලනය කිරීම මගින් මත්ස්‍ය සම්පත ආරක්ෂා කර ගත හැක. සාගර ආරක්ෂිත කලාප (Marine Protected Areas) ස්ථාපිත කිරීම මගින් සංවේදී සාගර පරිසර පද්ධති සහ ඒවායේ ජීවීන් ආරක්ෂා කිරීමට හැකියාව ලැබේ. ලොව සාගරවලින් දළ වශයෙන් 8% ක් පමණ මේ වන විට සාගර ආරක්ෂිත කලාප ලෙස නම් කර ඇත, නමුත් සාගර ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා මෙම ප්‍රමාණය 2030 වන විට 30% දක්වා වැඩි කිරීමට ජාත්‍යන්තර ප්‍රයත්න දරයි.
දිය යට ලෝකයේ සුන්දරත්වය සහ වැදගත්කම පිළිබඳව මහජනතාව දැනුවත් කිරීම ද අතිශයින් වැදගත් වේ. මෙමගින් සාගර සංරක්ෂණය සඳහා මහජන සහභාගීත්වය දිරිමත් කළ හැකි අතර, අනාගත පරම්පරාවන්ට ද මෙම විස්මිත දිය යට පරිසර පද්ධතිය අත්විඳීමට අවස්ථාව සැලසෙනු ඇත. දිය යට ජීවිතය ආරක්ෂා කිරීම යනු අපගේ ජීවයේ අනාගතය සුරක්ෂිත කිරීමකි.
References
Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2024). The State of World Fisheries and Aquaculture 2024. Retrieved from https://www.fao.org/fishery/en/sofia/en
National Oceanic and Atmospheric Administration. (2024). Ocean Warming Trend Continues, 2023 Hottest Year on Record. Retrieved from https://www.noaa.gov/news-release/ocean-warming-trend-continues-2023-hottest-year-on-record
United Nations Environment Programme. (2024). Plastic Pollution: A Global Crisis. Retrieved from https://www.unep.org/interactive/beat-plastic-pollution/
LLLF Media Team
කවීෂා පණ්ඩිතරත්න